Park Krajobrazowy

Od 23 listopada 1993 roku najciekawsze przyrodniczo fragmenty Ziemi Rybnickiej i Raciborszczyzny wchodzą w skład Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Powierzchnia parku wynosi 443,5 km², a powierzchnia jego otuliny 121 km².

Park obejmuje tereny od rzeki Odry na zachodzie po Orzesze i Woszczyce na wschodzie oraz od rzeki Bierawki na północy po Rybnik na południu. Obszary otulinowe położone są w okolicy Sośnicowic na północy oraz Żor, Rybnika i Rydułtów na południu.

Celem tego parku krajobrazowego jest ochrona śląskiej przyrody, a także kulturowego dziedzictwa klasztoru cystersów, który przez blisko 600 lat istniał w miejscowości Rudy.

Klasztor cystersów założono w Rudach w 1258 roku. Wcześniejsze próby lokowania w wiosce Woszczyce nie powiodły się z powodu tatarskiego najazdu w 1241 roku. Fundatorem rudzkiego klasztoru był książę Władysław Opolski wywodzący się z górnośląskiej linii Piastów. Akt donacyjny został potwierdzony m.in. przez papieża Grzegorza X w 1274 r., księcia opolsko-raciborskiego pana Rybnika i Głogówka - Jana II Dobrego w 1525 r., cesarza Leopolda I Habsburga w 1660 r. Pierwotnie klasztor nosił nazwę Wladislavia, później Rudy, a od XVI wieku Rauden.

Cystersi wypełniali należycie swoje programowe hasło „Ora et labora” (módl się i pracuj) przyczyniając się do podnoszenia kultury materialnej i duchowej tego regionu Śląska. Opactwo cysterskie, ulokowane z dala od miasta, pośród lasów i terenów rolniczych, nastawione było na wydajną gospodarkę agrarną i leśną. Zakonnicy zajmowali się także hodowlą ryb i pszczelarstwem. Posiadali własne smolarnie (m.in. w Stanowicach), kuźnice, fabryki kos i drutu, winnicę, bielarnię płótna, hutę szkła. Prowadzili działalność oświatową w przyklasztornym gimnazjum. Ich wychowankiem był m.in. „król cynku”, Karol Godula, uważany za prekursora przemysłu górniczego i hutniczego na Górnym Śląsku. Klasztor istniał do 1810 r., kiedy to uległ kasacji na mocy edyktu króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II. W XIX i XX wieku, do 1945 r. zabudowania opactwa były siedzibą niemieckich rodów magnackich.

Do czasów dzisiejszych dotrwały liczne pamiątki dawnej działalności klasztoru - rozległe zabudowania opactwa (niestety w ruinie od 1945 r.) i kościół pw. NMP z XIII wieku, rozrzucone w okolicznych lasach leśniczówki i dworki myśliwskie, stawy hodowlane, kanały wodne, zespoły zabytkowych alei i wytyczonych przez cystersów duktów leśnych.

Historycznym i turystycznym centrum parku krajobrazowego są Rudy.

Można tu podziwiać:

• wspomniany zespół klasztorno-pałacowy otoczony zabytkowym parkiem,
• uroczysko Buk
• park Pod Dębem,
• szpitalik dr Rogera,
• system kanałów ze śluzą na rzece Rudzie,
• zespoły starych alei,
• liczne pomnikowe drzewa.

Wybitnie atrakcyjny turystycznie jest na terenie parku krajobrazowego także rezerwat Łężczok chroniący stawy założone przez cystersów w XIV wieku oraz Zalew Rybnicki z kilkoma ośrodkami sportów wodnych i stadniną koni w Stodołach.

W Czerwionce-Leszczynach park obejmuje zachodnie i południowe części tej jednostki administracyjnej.

Szczególnie cenne są:

• uroczysko Głębokie Doły i pamiątkowy drzewostan daglezji zielonej koło Książenic,
• naturalny las łęgowy między Książenicami a Szczygłowicami,
• stanowisko rzadkiej paproci - długosza królewskiego - koło Szczejkowic,
• śródleśne stawy w okolicy Palowic i rozległe tereny leśne wokół Przegędzy.

Opracowano na podstawie artykułu Aleksandra Żukowskiego, zamieszczonego w Kurierze, nr 53/95 oraz materiałów Urzędu Gminy i Miasta Czerwionka-Leszczyny. Zamieszczone fotografie pochodzą ze zbiorów Aleksandra Żukowskiego.